Tego rodzaju stan zapalny ucha może przebiegać podstępnie i poważnie zagrozić słuchowi oraz dalszemu rozwojowi dziecka.
Dlatego ważnym jest, aby również rodzice zrozumieli mechanizm powstawania tego zagrożenia dla swojego dziecka.
Początkowo chory nie odczuwa żadnych objawów, pomimo że utrzymuje się stan zapalny. W dalszej fazie stopniowo pogarsza się słuch, natomiast w przypadku dziecka może nawet dojść do braku jakichkolwiek reakcji na bodźce dźwiękowe. Wysiękowe zapalenie ucha środkowego to infekcja, której nie możemy lekceważyć ani przeczekiwać. Może ona bowiem doprowadzić nawet do trwałego uszkodzenia słuchu.
Kogo może spotkać choroba
Wysiękowe zapalenie ucha środkowego dotyczy w przeważającej większości przypadków małych dzieci przed 10 rokiem życia. Rzadziej dotyczy dorosłych, ale może wystąpić i u nich. Stan zapalny może zostać wywołany z różnych przyczyn. Zaliczają się do nich przede wszystkim:
- narażenie górnych dróg oddechowych na częste infekcje bakteryjne i wirusowe u małych dzieci – zwłaszcza uczęszczających do żłobka czy przedszkola
- stan po przebytym ostrym zapaleniu ucha środkowego – u 10% dzieci podczas leczenia ostrego zapalenia ucha może dochodzić do wyjałowienia wysięku przez antybiotyki a jałowy płyn może utrzymywać się nawet do 3 miesięcy
- przerost migdałka gardłowego, który może upośledzać prawidłową funkcję trąbek słuchowych, sprzyjać zaleganiom wydzielin i jej zakażeniu
- alergie w wyniku których dochodzi do obrzęku i przerostu śluzówek nosa i okolicy ujść gardłowych trąbek słuchowych, procesy alergiczne sprzyjają również dodatkowym zakażeniom
- polipy i guzy jamy nosowej i części nosowej gardła
- niezdiagnozowane i niewłaściwie leczone przewlekłe stany zapalne zatok
- przebyte wcześniej choroby doprowadzające do zmian bliznowatych i włóknienia w części nosowej gardła
- uraz ciśnieniowy – w czasie lotu samolotem lub przy nurkowaniu /baseny, aquaparki/
WAŻNE
Największe prawdopodobieństwo zachorowania będą miały dzieci w wieku przedszkolnym. W licznym środowisku rówieśników są one bowiem bardziej narażone na kontakt z drobnoustrojami niż w przypadku sterylniejszych warunków domowych.
Infekcja ucha wewnętrznego i wydzielina
Wirusy lub bakterie najczęściej dostają się do ucha poprzez trąbkę słuchową. Trąbka ta łączy ucho z gardłem i tym samym stanowi atrakcyjny korytarz sprzyjający przechodzeniu infekcji np. z gardła czy nosa do uszu.W rezultacie, wskutek ostrego stanu zapalnego ucha,w jamie bębenkowej gromadzi się płyn (zwany wysiękiem). Zbyt krótkie lub niewłaściwe leczenie tego stanu, może skutkować przewlekłym wysiękowym zapaleniem ucha przebiegającym bezboleśnie i przez to nie zauważonym przez rodziców dziecka.
Najczęstszym patomechanizmem wysiękowego zapalenia ucha bez ostrego stanu zapalnego ucha, jest obturacja ujścia gardłowego trąbki słuchowej. Z tego względu do jego powstania dochodzi w przypadku patologii części nosowej gardła. Przewlekle utrzymująca się niedrożność trąbki (na skutek zamknięcia ujścia gardłowego) powoduje podciśnienie w jamie bębenkowej, które doprowadza do powstania przesięku z kapilar wyściółki (błony śluzowej) jamy bębenkowej. Płyn w jamie bębenkowej w przypadku podciśnienia może też powstawać na skutek zmian przepuszczalności naczyń wyściółki. Podciśnienie w uchu środkowym prowadzi stopniowo do metaplazji nabłonka wyścielającego jamę bębenkową. W nowym nabłonku pojawiają się liczne komórki kubkowe, które produkują gęsty śluz. W konsekwencji w jamie bębenkowej powstaje gęsta wydzielina.
Objawy można podzielić w zależności od typu zapalenia wysiękowego.
W postaci ostrej dominują:
- ból ucha
- niedosłuch typu przewodzeniowego
- uczucie „przelewania” w uchu
Postać przewlekła charakteryzuje jedynie występowanie niedosłuchu typu przewodzeniowego (rzadko mieszanego) oraz niekiedy szumem lub zawrotami głowy.
W badaniu, laryngolog stwierdza:
- wciągnięcie dolnej, wiotkiej części błony bębenkowej do ucha środkowego z wrażeniem uwypuklenia części górnej
- pogrubienie błony bębenkowej z nastrzyknięciem młoteczkowym (poszerzenie naczyń wzdłuż rękojeści młoteczka
- lub woskowe, żółtawe czy miodowe a czasami sinawe zabarwienie błony bębenkowej, rzadko z widocznym poziomem płynu za błoną i pęcherzykami powietrza
W rezultacie ostrego czy przewlekłego stanu zapalnego, ucho zewnętrzne nie przewodzi prawidłowo bodźców słuchowych przez ucho środkowe do ucha wewnętrznego, co powoduje pogarszanie się słuchu. Nadmiar płynu w uchu środkowym może spowodować nawet pęknięcie błony bębenkowej, przez co z ucha zaczyna wyciekać nagromadzony tam płyn. Kolejne powikłania mogą być związane nawet z rozwojem perlaka (tj. guzka, który może np. uciskać nerw twarzowy, prowadząc do jego uszkodzenia).
WAŻNE
Przewlekły stan zapalny ucha środkowego przebiega stopniowo, bezboleśnie, przez co chore dziecko nie jest w stanie rozpoznać, że jego słuch w miarę upływu czasu się pogarsza. Często uwagę na to zwracają dopiero osoby z jego rodziny, opiekunowie lub rówieśnicy.
Dziecko, w którego przypadku nie zwróciliśmy dostatecznej uwagi na przebieg stanu zapalnego, może mieć w późniejszych latach poważne kłopoty ze słuchem. W takim przypadku nie będzie ono mogło przyswajać ze zrozumieniem wszystkich kierowanych do niego komunikatów, a także będzie mieć poważne trudności związane z rozwojem mowy. Tego typu problemy mogą się często wiązać z towarzyskim wykluczeniem oraz problemami z nauką.
Na jakie objawy zwrócić uwagę
Ponieważ wydzielnicze zapalenie ucha środkowego rozwija się stopniowo, czasem ciężko jest rozpoznać jego objawy. Ponadto infekcji tej nie towarzyszą tak „pospolite” symptomy jak np. gorączka czy też ból gardła.
Na pewno warto na poważnie wziąć wszelkie uwagi dotyczące pogarszania się naszego słuchu. Chodzi w tym wypadku nie tylko o nasze subiektywne odczucie, ale przede wszystkim o ewentualne uwagi kierowane do nas przez inne osoby.
Ponadto, w celu zmniejszenia prawdopodobieństwa nastania przyszłych komplikacji oraz powikłań, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, gdy stwierdzimy istnienie takich objawów jak:
- uczucie przelewania się w uchu, zwłaszcza przy ruchach głowy;
- słyszalne szumy;
- uczucie ucisku w uchu;
- spadek koncentracji i drażliwość.
WAŻNE
Szczególnie istotne jest obserwowanie małych dzieci, które są bardziej narażone na infekcje, do których dochodzi np. w przedszkolu lub wskutek kontaktu ze starszym rodzeństwem. Powinniśmy być również czujni w przypadku, gdy dziecko niedawno chorowało. Należy zatem sprawdzać regularnie, czy dziecko reaguje na bodźce słuchowe.
Stopniowe pogarszanie się słuchu u innej osoby trudno w praktyce obserwować, jednak na pewno naszą uwagę powinny przykuć takie zachowania jak: głośne mówienie, brak reakcji na wołanie czy też notoryczne pogłaśnianie telewizora.
Dodatkowo, prawdopodobieństwo, że mamy do czynienia z wydzielniczym zapaleniem ucha środkowego wzrasta, jeżeli przechodziliśmy w ostatnim czasie liczne infekcje lub gdy jesteśmy alergikami. Ból ucha może być z kolei objawem tego, że infekcja jest już zaawansowana.
Jak postępować z zapaleniem ucha środkowego
Stopniowe pogarszanie się słuchu nie pozwoli nam na dokonanie rzetelnej oceny rozwoju choroby. Dlatego też nasz stan zdrowia powinien ocenić lekarz. Jest to o tyle istotne, że stan zapalny może się okresowo cofać, po jakimś czasie ponownie narastając.
WAŻNE
Jakkolwiek stan zapalny czasami znika w ciągu 3 miesięcy, to jednak nawraca w około 1/3 przypadków. Dlatego też tak istotna jest obserwacja lekarska. Lekarz może bowiem stwierdzić, że stan zapalny ma charakter przewlekły, co istotnie wpłynie na sposób leczenia.
Lekarz, przeprowadzając badanie, będzie mógł sprawnie ocenić, czy wysięk w uchu występuje czy też uległ całkowitemu cofnięciu. Do zmian zapalnych lekarz dopasowuje właściwą terapię.
Lekarz może:
- zalecić leczenie farmakologiczne;
- skierować na operację polegającą na usunięciu wydzieliny z jamy bębenkowej /paracentezę/
- przedmuchiwać trąbki słuchowe co może dać natychmiastową poprawę słuchu i zabezpiecza przed powstaniem zrostów, a także;
- zalecić założenie i noszenie drenów, czyli rurek mających na celu odsączanie wydzieliny na bieżąco i doprowadzających powietrze do ucha przez dren w błonie bębenkowej
Zabieg operacyjny jest zalecany najczęściej wówczas, gdy leczenie farmakologiczne nie przyniesie zakładanych rezultatów i jednocześnie stan zapalny utrzymuje się powyżej 3 miesięcy (przewlekły stan zapalny). Dlatego też, terapia najczęściej rozpocznie się od stosowania odpowiednio dobranych antybiotyków wraz z osłoną. Obok lub zamiast antybiotyków lekarz może dobrać leki przeciwhistaminowe lub leki rozrzedzające zalegający śluz. Konieczne będzie również poddawanie się okresowym kontrolom, które mają na celu wykazanie, czy wysięk w uchu ustępuje.
WAŻNE
W przypadku dziecka lekarz może zalecić również ograniczenie przebywania w miejscach, w których może być ono podatne na kolejne infekcje. W praktyce oznacza to przerwę w uczęszczaniu do żłobków lub przedszkoli.
Reasumując, można mieć pewne obawy związane z koniecznością podjęcia leczenia. Dotyczą one zwłaszcza przypadków, w których małe dziecko zostanie skierowane na zabieg drenażu. Niemniej jednak, konsekwencje niepodjęcia działań zmierzających do eliminacji wysięku mogą się w późniejszych latach niekorzystnie odbić na relacjach chorego z innymi ludźmi. Dlatego też warto zwracać uwagę na wszelkie podejrzane objawy związane z narządem słuchu, aby odpowiednio wcześnie wyeliminować ich niepożądane skutki.